Sensor Connected Workplace – Zuyd Hogeschool

Zuyd Hogeschool was al langer bezig om door middel van metingen het gebruik van onderwijsruimten en het gevoel dat een gebouw te klein was te objectiveren. Dat gebeurde aanvankelijk handmatig. Sinds afgelopen zomer is dat gedigitaliseerd en wordt – mede als gevolg van de coronadiscussie daarover – met sensoren behalve bezetting ook het CO2-gehalte gemeten. Dit gebeurde in samenwerking met Smart WorkPlace partner Measuremen, al jaren een trouwe partner van Zuyd Hogeschool.

Tekst: Peter Bekkering
Beeld: Patrick Post

Sander Notermans is sinds september 2021 coördinator P2P (purchase to pay) bij Zuyd Hogeschool, waarbij hij verantwoordelijk is voor het hele traject van professionele inkoop tot aan het moment dat de factuur betaald kan worden. Tot aan september 2021 was hij als (ICT) Servicemanager onder andere verantwoordelijk voor de uitvoering van bezettingsgraadmetingen. “Die metingen zijn begonnen rond 2006 en kwamen voort uit een aantal huisvestingsprojecten die we destijds hadden. Daarbij hadden we met een extern bureau een toolbox ontwikkeld met een meetmethode om de vragen te beantwoorden ‘is een ruimte wel/niet in gebruik?’ en ‘hoeveel mensen zitten in een ruimte en wat doen ze?’.” Mike van Horzen, die tot 1 september 2021 teamleider vastgoed, facilitaire inkoop ICT was en sindsdien programmanager Huisvesting en ICT bij Zuyd Hogeschool is, vult aan: “We zijn daarmee gestart omdat we tegen de problematiek aanliepen dat we een ruimte inroosterden en daarmee meteen aannamen dat er bezetting was en dat er een aantal mensen in die ruimte aanwezig waren. Tegelijkertijd hadden we soms zes verschillende academies in een gebouw zitten, die al snel de beleving hadden dat het gebouw te klein was. Wij zijn echter meer van de facts and figures en wilden weten of dat echt zo was. Daarom zijn we op een aantal momenten gaan meten of de ruimte bezet was en hoeveel mensen er aanwezig waren.” Aanvankelijk organiseerde Zuyd Hogeschool de metingen allemaal zelf, maar rond 2010 ontstond er een driehoek, waarbij Zuyd Hogeschool de opdrachtgever was, Facility Management-studenten de metingen uitvoerden en Measuremen de rapportages en analyses verzorgde. Mike: “Die metingen deden we, net als voorheen, met name op natuurlijke momenten, dus bij nieuwbouw of verbouw van bestaande locaties. Door de komst van Measuremen werd dat proces echter gedigitaliseerd en geprofessionaliseerd.”

PILOT

Sinds maart 2021 is er een volgende stap gezet met een pilot in het pand Brusselseweg in Maastricht, deels Rijksmonument, deels nieuwbouw uit de jaren ’80 van de twintigste eeuw. Van Horzen licht de voorgeschiedenis toe: “Ik ben voorzitter van het kernteam corona binnen Zuyd Hogeschool, dat intern zaken over corona coördineert. Wij kregen op een gegeven moment te horen dat er in een aantal oudere gebouwen een perceptie was dat de luchtkwaliteit en de hoeveelheid CO2 niet goed zou zijn. We wilden dat vervolgens – net als met de bezetting – gaan objectiveren. Daarvoor hadden we natuurlijk CO2 -meters kunnen gaan plaatsen, maar wij zoeken altijd naar optimalisatie van de verschillende doelstellingen van Zuyd Hogeschool. En omdat ook daar een bezettingsperceptie was, zijn we er slim naar gaan kijken. En op zoek gegaan naar een systeem dat kon aangeven of het CO2 -gehalte te hoog is en tegelijkertijd antwoord kon geven op de vraag hoeveel mensen er in een ruimte zijn en of die ruimte überhaupt bezet is. Op lange termijn wilden we daarnaast af van de noodzaak om 24/7 iemand een gebouw in te sturen.”

Zuyd Hogeschool koos voor de pilot locatie Brusselseweg omdat daar de meeste klachten waren en het langste. Van Horzen: “Met het locatiemanagement is binnen het gebouw geïnventariseerd over welke onderwijsruimten de meeste klachten binnenkwamen en in die onderwijsruimten hebben we 200 bezettingssensoren en 50 CO2 -sensoren opgehangen. Daarbij speelden verschillende overwegingen een rol: allereerst moest in de ruimte goed geventileerd kunnen worden zodat docenten in een gezonde en veilige omgeving les konden geven, studenten gezond en veilig les konden volgen en medewerkers er gezond en veilig konden werken. Tegelijkertijd kun je niet zomaar overal installaties aanbrengen. Dus moet je in bepaalde ruimtes gaan kijken hoever je komt met het open en dicht doen van ramen en deuren om de CO2 weer op een goed niveau te krijgen. Vervolgens kijk je of er installatietechnisch nog iets mogelijk is en uiteindelijk moet je dan soms besluiten bepaalde ruimtes niet meer in te roosteren.” Notermans vult aan: “Belangrijk bij het zoeken naar de juiste sensoren was ook dat het systeem verplaatsbaar zou zijn. Zodat we steeds een bepaalde periode op een locatie kunnen meten.” In de eerste periode van twee maanden voor de zomer van 2021 had de locatie Brusselseweg vanwege corona een bezetting die ongeveer een derde was van normaal. Notermans: “Toch was het waardevol omdat we er een gevoel mee ontwikkelden wat we moesten doen bij een CO2 -alarm en zo het systeem hebben leren kennen.” Inmiddels kent het gebouw weer vrijwel een ‘normale’ bezetting en zijn ook alle vrijwel alle onderwijsruimten van sensoren voorzien. Notermans: “Daardoor kunnen we nu alle data eruit halen die we willen.”

Onderwijsruimte in het pand aan de Brusselseweg

PRAKTIJK

Van Horzen legt uit hoe het nu in de praktijk toegaat op de Brusselseweg. “Bij een melding uit het systeem van te hoge waarden gaat een technisch medewerker naar de ruimte toe en inventariseert of een ruimte bezet is en of ramen en deuren open of dicht zijn. Overigens meten we bewust bezetting en niet benutting: dat is vanwege de wens tot verplaatsbaarheid. Dat is bij bezettingssensoren eenvoudig. Benuttingssensoren daarentegen zijn meer statische oplossingen, met een camera die een opname van de ruimte maakt of door middel van people counting systemen. Die benuttingssensoren vragen bovendien boven elke deur stroom en-/of data en dat maakt het een dure oplossing.” De ingestelde CO2 -concentratiewaarden zijn gebaseerd op de verschillende klassen uit het Programma van Eisen Frisse Scholen uit 2015.(1) Notermans: “We krijgen een eerste melding bij 900 ppm, die aangeeft dat we richting kritisch – 1200 ppm – gaan. Op dat moment gaat een technisch medewerker al handelen en een kijkje nemen. Measuremen zorgt vervolgens voor het bredere perspectief: zij kunnen op basis van de CO2 -waarden en het rooster weten hoeveel mensen in een klas hebben gezeten omdat ze bepaalde kengetallen hebben over gemiddelde aanwezigheid bij lessen. Op die manier krijgen we toch data over benutting zonder dat er benuttingssensoren nodig zijn.”

OVERKOEPELEND DOEL

En dat past, zo geeft Van Horzen aan, uitstekend binnen het overkoepelend doel van Zuyd Hogeschool: “Er moet zo veel mogelijk geld naar het onderwijs. Want we willen kwalitatief hoogwaardig onderwijs geven met een optimale facilitering. En dat betekent dat we elke keer kritisch moeten zijn welk geld we in de bedrijfsvoering gaan steken en ons moeten afvragen wat het ons oplevert. En dat is bij deze investering heel duidelijk: op de lange termijn kunnen we daarmee namelijk veel beter gaan faciliteren en minder geld gaan uitgeven aan vierkante meters. Ik geloof namelijk dat er in de perceptie ‘een gebouw is vol’ nog de nodige bandbreedte zit en die proberen we nu met feitelijke data te objectiveren. En daar zit straks de winst: we kunnen of het rooster beter maken of de parameters die in de roosters worden gebruikt en die nu beperkend zijn voor het maken van een optimaal rooster. En daar komt nog iets bij: we hebben met 20 procent een fors no-showpercentage. Dat wil zeggen: een op de vijf lokalen is ingeroosterd, maar wordt op dat moment niet gebruikt.” Om een goed beeld te krijgen over de data van de Brusselseweg werken Notermans en Van Horzen met een dashboard dat de data realtime aangeeft, maar ook de geschiedenis. Met filters kan vervolgens worden ingezoomd op een bepaalde ruimte of een bepaalde periode. Ook is er een indeling gemaakt in ruimtetypes.

De pilot op de Brusselsweg loopt gedurende twee onderwijsblokken van tien weken en eindigt eind 2021. Daarna verhuist het systeem voor een zelfde periode naar een andere locatie van Zuyd Hogeschool, het gebouw voor de Autonome Beeldende Kunsten in Maastricht. Van Horzen: “Met zo’n periode heb je een representatief beeld hoe het op een locatie werkt.” Er zijn namelijk ook verschillen tussen het gebruik van bijvoorbeeld Brusselseweg (waar vooral talen worden onderwezen) en het ABK-gebouw met kunstonderwijs. Van Horzen: “Daarom hebben we per opleiding een functioneel nuttige vierkantemeternorm per student. Daarin onderscheiden we drie normeringen: hoog (7,8 m2 ), midden (4,2 m2 ) en laag (2,2 m2 ).” De keuze voor het ABK-gebouw is gemaakt omdat daar verbouwd gaat worden. Van Horzen: “In de toekomst zal verbouwing of nieuwbouw altijd een belangrijk criterium zijn om deze sensoren in te zetten.”

Ondertussen speelt ook de discussie in hoeverre onderwijs post-corona hybride zal zijn. Van Horzen: “Algemeen wordt er vanuit gegaan dat in het hoger beroepsonderwijs zo’n 20 procent online zal zijn. Daarbij zie ik binnen Zuyd Hogeschool wel diversiteit. Wij hebben veel praktijkonderwijs en daar zal dat percentage lang niet gehaald worden verwacht ik. Daarom is het credo ook: online daar waar het kan en in het onderwijs past. Die 20 procent is geen doel op zich.” Aan de faciliteiten zal het niet liggen. Van Horzen: “Tijdens corona hebben we de faciliteiten zodanig aangepast dat we nu hybride leslokalen hebben en dat we uit de meeste leslokalen kunnen streamen.”

Sensor connected workplace - dashboard Measuremen Portal

IDEALE TOEKOMSTBEELD

Aan het eind geeft Van Horzen aan wat vanuit workplace management zijn ideale toekomstbeeld is. “Het zou mooi zijn als we dit systeem voortaan altijd in elke ruimte van Zuyd Hogeschool zouden kunnen toepassen.” Ook Measuremen krijgt nog ‘huiswerk’ mee: “In de toekomst zou ik graag zien dat dit systeem nog meer integrated wordt met bijvoorbeeld gegevens over luchtvochtigheid en temperatuur zodat we het ook kunnen koppelen aan gebouwbeheersystemen.”

Wil je weten wat de Sensor Connected Workplace voor

jouw onderwijsinstelling kan betekenen?

Lees meer